Ons kreupele maatschappijbeeld

Jan Blommaert

Het beeld van de samenleving dat we de afgelopen jaren zeer systematisch hebben ingelepeld gekregen is kreupel. Het kan eenvoudig samengevat worden: het kleine wordt systematisch uitvergroot, terwijl het grote systematisch gemininaliseerd wordt. We zijn op die manier een domme bevolking aan het worden, die het tegendeel gelooft van wat zich in de feiten voordoet en dit geloof dagelijks hoort en ziet bevestigen door degenen die autoriteit hebben.

We kunnen dit kreupele maatschappijbeeld heel eenvoudig illustreren aan de hand van drie feiten van de afgelopen dagen.

• Feit 1. Het wereldwijde collectief van onderzoeksjournalisten dat twee jaar terug de Panama papers uitbracht doet er nog een schepje bovenop. Er komen nog 1,2 miljoen documenten bovenop de al gigantische stapel die in detail toonde hoe wereldwijde elites via een carroussel van belastingsparadijzen honderden miljarden buiten de greep van de fiscus houdt. Tot die wereldwijde elites behoren ook Belgen. Er waren er al ruim 700 vermeld in 2016; nu komen er nog 133 bij. En tot de organisatoren van de carrousel behoort ook de bank Belfius. Toen die bank nog Dexia heette mocht de Belgische belastingbetaler tientallen miljarden ophoesten om een faling tegen te gaan. En die bank biedt haar steenrijke topklanten al jaren gespecialiseerde diensten aan die hen zoveel mogelijk buiten de categorie van de belastingbetalers houden.
• Feit 2. Minister Van Overtveldt geeft zijn administratie de opdracht ‘milder’ te zijn voor bedrijven die bij de fiscus in het rood staan wegens BTW-fraude. Concreet: boetes die aan bedrijven worden opgelegd omwille van overtredingen van de BTW-wetgeving moeten vlotter kwijtgescholden worden. De uitleg is eenvoudig: Van Overtveldt wil een maatregel van de regering-Di Rupo terugdraaien. BTW-boeten werden door ondernemers immers gezien als een ‘pestbelasting’ (niet, dus, als een juridisch gegronde straf voor een vergrijp). En ondernemers pesten, daaraan wil Van Overtveldt niet meewerken.
• Feit 3. Staatssecretaris Theo Francken doet een ‘eenmalige geste’: ons land zal 15 (vijftien) vluchtelingen opnemen die na een penibele tocht op de Midellandse Zee met het reddingsschip Lifeline in Malta zijn geland. In dezelfde adem stelt hij voor om vluchtelingen die Europa ‘illegaal’ binnenkomen meteen ook hun asielrecht te ontnemen. Doen we dat niet – en hier kunnen we een hoop andere uitspraken aanhalen – dan zal het ‘slecht eindigen voor iedereen’, staat het Europese juridsiche model op de helling, en dreigt zelfs de gehele EU in te storten onder het gewicht van deze gigantische ‘asielcrisis’.

Van deze drie feiten haalde enkel het laatste de hoofdpunten van het nieuws. Het was bovendien het thema van een moeizaam verlopen speciale EU-top. De nieuwe Panama-papers werden daarentegen terloops becommentarieerd, en de zeer coulante maatregel tegenover BTW-fraudeurs ging haast ongemerkt voorbij.

Er is in dit land dus een ‘asielcrisis’ maar geen crisis van de fiscaliteit, de fiscale fraude of de fiscale privileges van heel erg gefortuneerden. Van dat eerste zegt men dat heel ons sociaal model eronder lijdt, dat zelfs de hele Europese constructie erdoor aan het wankelen gaat. En het opvangen van 15 vluchtelingen wordt voorgesteld als een daad van uitzonderlijke generositeit.

Bij dat tweede tovert men gerechtelijke boetes om tot ‘pestbelastingen’ die onfair zijn en dus moeten kwijtgescholden worden. Erg vreemd voor een regering die in zowat elk ander domein oproept tot ‘keiharde’ bestraffing en ‘nultolerantie’. En die vanaf haar aantreden zwoegt met te lage inkomsten tegenover te hoge uitgaven en zelfs een van haar grote doelstellingen heeft opgegeven – een begrotingsevenwicht.

Wat zaken zoals de Panama papers betreft, daar slaat men zich op de borst omdat men een ‘Kaaimantaks’ heeft ingevoerd. Die Kaaimantaks leverde iets minder dan 1 (een) procent op van de begrote inkomsten. Maar voor Van Overtveldt was de eigenlijke bedoeling ervan om rijkelui af te schrikken, en is dat een succes gebleken. De 133 nieuwe namen in de Panama-papers maken dat argument tot een lachertje.

Bijzonder grote fenomenen worden dus voortdurend en stelselmatig gereduceerd tot kleinigheden, tot details of onbelangrijke nevenaspecten van een belangrijker probleem. De fraude in dit land wordt door de EU geraamd op 15% tot 20% van de gehele economie – vele, vele miljarden per jaar dus. Merk echter op dat de fiscale fraude systematisch lager wordt voorgesteld door onze overheid, terwijl de sociale fraude met uitkeringen, zwartwerk en zo meer systematisch hoger wordt geraamd en voorgesteld dan ze in werkelijkheid is.

Bijzonder kleine fenomenen zoals de opvang van enkele duizenden asielzoekers (een zeer goedkope aangelegenheid, zoals fedasil beklemtoonde) is daarentegen een ‘crisis’ de grootste sinds de tweede wereldoorlog, iets wat onze welvaart bedreigt en dus ‘onhoudbaar’ is. En hier komt de overschatting. Terwijl het scheppen van banen voor deze regering een absolute prioriteit was, zegt men van de arbeidsplaatsen die via de opvang van asielzoekers worden geschapen (en dat zijn er wel wat) dat ze een ‘meerkost’ vormen die moet opgeteld worden bij de kost van de ‘asielcrisis’. Volgens die logica is de aanwerving van politiemensen of militair personeel ook een meerkost zonder veel aantoonbare opbrengst.

Om even de helderheid van het geld aan te houden: de opvang van asielzoekers kostte in het topjaar 2016 precies 1,13 miljard Euro, en daarin zijn de lonen begrepen van de mensen die in die sector een baan hebben gevonden. In datzelfde jaar werd vanuit dit land 221 miljard Euro naar belastingparadijzen versluisd.

Fiscale spitstechnologie en belastingontwijking kosten ons land dus tweehonderd keer zoveel als de opvang van asielzoekers. Bij dat eerste haalt men de schouders op; dat tweede vult dagelijks de kranten, de zendtijd, en de sociale media. En enkel het tweede blijkt de term ‘crisis’ waard.

Zo kreupel is ons beeld van de samenleving geworden.